تکنیک‌های دستیابی به تفکر خلاق

تفکر خلاق (Creative Thinking) به معنای توانایی ارائه راه‌حل‌های منحصربه‌فرد و جدید است. تفکر خلاق شیوه‌ای موثر برای حل مسائل و یکی از انواع مهارت نرم (Soft Skill) محسوب می‌شود. با تقویت تفکر خلاقانه، هر فردی می‌تواند در برخورد با مشکلات گوناگون، راهکارهای تازه‌ای ارائه دهد. در ادامه این مقاله توضیح خواهیم داد که شما به عنوان یک فرد موفق، به چه دلیل باید مهارت تفکر خلاق را در زندگی خود تقویت کنید.

تفکر خلاق چیست؟

تفکر خلاق، مجموعه‌ای از اقدامات برای توسعه راه‌حل‌های نوآورانه برای حل مشکلات است. این مهارت نه تنها در زندگی کاری و درسی مورد اهمیت است بلکه می‌تواند در تمامی ابعاد زندگی موثر باشد. متفکران خلاق با برگزاری جلسات طوفان فکری به بیان مسائل موجود پرداخته و از دیگران برای ارائه راه‌حل‌های جدید نظر می‌خواهند. بسیاری از این راهکارها به‌صورت فردی به ذهن کسی نمی‌رسد ولی تلاش جمعی برای حل آن، نتایج متفاوتی را رقم می‌زند. متفکران خلاق از تمامی ایده‌های جدید استقبال کرده و با آزمایش و ارزیابی، راهکارهای بدیعی خلق و اجرا می‌کنند.

اهمیت تفکر خلاق چیست؟

تا چندین سال پیش مسائلی که افراد با آن مواجه می‌شدند، شکل و ظاهری ساده داشتند. به‌طوری که هرشخصی به تنهایی توانایی حل آن را داشت. اما با رشد فناوری و توسعه فضای اینترنت، مشکلات جدیدتری برای هر فردی در زندگی روزمره، مسائل شغلی، تربیت فرزندان، ارتباط‌گیری با دیگران و... ایجاد شده است. از همین‌رو برای حل این مشکلات نیاز به خلاقیت بیشتری وجود دارد. تفکر خلاقانه امکان کاهش تنش‌های اجتماعی-خانوادگی را ایجاد می‌کند. افرادی که مسلط به خلاقانه فکر کردن باشند، توانایی بیشتری برای حل مسائل پیش روی خود با راه‌حل‌های نوآورانه دارند. تفکر خلاقانه مهم است، زیرا:

• به حل موثر مشکلات کمک می‌کند.
• محدود به چارچوب‌ها نمی‌شود.
• ارتباطات را تقویت می‌کند.
• با تغییرات بهتر سازگار می‌شود.
• بهره‌وری را افزایش می‌دهد.
• به رشد و یادگیری بیشتر کمک می‌کند.

انواع تفکر خلاقانه

انیشتین معتقد است: «خلاقیت همان چیزی است که همه آن را می‌بینند ولی هیچ کس درباره آن فکر نکرده است.» تفکر خلاقانه یک شبه ایجاد نمی‌شود و برای تقویت آن به آموزش و تمرین نیاز است. گذراندن دوره‌های آموزشی مرتبط، به رشد مهارت خلاقانه فکر کردن کمک می‌کند. آکادمی رواق دوره‌های متنوعی را برای بهبود تفکر خلاق در افراد برگزار می‌کند. خلاقانه فکر کردن همیشه کار ساده‌ای نیست. تفکر خلاق دارای انواع مختلفی است. شناخت انواع آن کمک زیادی به افراد می‌کند تا با مسائل پیش روی خودشان خلاقانه برخورد کنند:

1- تفکر الهام‌بخش

خلاقیت به معنای خلق کردن و ایجاد نمودن است. تفکری خلاق محسوب می‌شود که ایده‌ای جدیدی به فرد انتقال دهد. نیروی خلاقیت، الهام‌بخش است و دریافت‌کننده یک مجرا یا ظرف جدید برای دریافت و توسعه خلاقیت به‌دست می‌آورد. در تفکر الهام‌بخش، بینش ایجاد شده، فرد را هدایت می‌کند تا ابزار، طرح یا ایده‌ای که در ذهنش تداعی شده را به مرحله ظهور و ایجاد برساند.

2- تفکر واگرا

تفکر واگرا، فرایندی است که در آن فرد انعطاف‌پذیری بیشتری برای مواجهه با راهکارهای مختلف ارائه شده برای حل یک مشکل دارد. این در حالی است که در تفکر همگرا، ذهن بر روی یک ایده یا راه‌حل تمرکز دارد. طوفان فکری که بخش عمده‌ای از فرایند تفکر خلاق را تشکیل می‌دهد، نوعی از تفکر واگرا محسوب می‌شود. در طوفان فکری، مغز از یک موضوع خالی می‌شود تا امکان ایجاد طرح‌های جدید و آزادسازی ایده‌های پیچیده‌تر فراهم شود.

3- تفکر جانبی

اصطلاح تفکر جانبی (Lateral Creative Thinking) در سال 1967 مطرح شد. در آن زمان تفاوت بین خلاقیت هنری و خلاقیت ایده، تازه تعریف شده بود. در تفکر جانبی برای حل مسئله، ایده‌های جدیدتری مطرح می‌شود، به‌طوری که شاهد دور شدن از ایده‌های قدیمی در این نوع تفکر هستیم. این نوع از تفکر، مغز به چالش کشیده می‌شود تا الگوهای متمایزی طرح شوند. تفکر جانبی، کمک زیادی به متفکران خلاق می‌کند تا خارج از چارچوب مشخص فکر کنند.

4- تفکر زیباشناسانه

تفکر خلاق زیباشناختی بر روی شناسایی موضوعاتی تمرکز دارد که زیبا و دلپذیرترند. بسیاری از خلاقیت‌ها، نمای متفاوتی ایجاد می‌کنند؛ به‌خصوص در موضوعات هنری، دنیای دیجیتال، موسیقی و حتی معماری.

5- تفکر سیستمی

در نهایت، تفکر خلاق سیستمی به بررسی تمامی ارتباطات بین اجزا یا موضوعات مختلف می‌پردازد. شناسایی اجزا باعث می‌شود تا یک کل مرتبط را شناسایی کنیم. ایده پشت تفکر سیستمی این است که متوجه شویم، چگونه فعالیت یا تغییر یک عضو باعث تغییر در عناصر دیگر و کل مجموعه می‌شود. درک وابستگی متقابل بین عناصر، کمک زیادی به بهبود تفکر خلاق، شناسایی مسائل و ارائه راه‌حل‌های متفاوت می‌کند.

به‌عنوان مثال خوب تلاش فرد در شغل روزمره‌اش و کسب درآمد کافی باعث می‌شود امکان شرکت در دوره‌های آموزشی جدید و یادگیری مهارت‌های جدید را داشته باشد. این مهارت‌ها نقش مهمی در موفقیت بیشتر این شخص در کار و زندگی روزمره‌اش خواهند داشت.

موانع تفکر خلاقانه

خلاقانه فکر کردن، مسیری ایده‌آل است، اما متاسفانه همیشه کار به خوبی پیش نمی‌رود و امکان خلاق فکر کردن فراهم نمی‌شود. برخی از موانع کلیدی تفکر خلاقانه:

• نگرش منفی: تفکر خلاقانه انرژی زیادی از فرد می‌گیرد. به همین دلیل در بسیاری از مواقع نگرش منفی نسبت به آن وجود دارد.
• ترس از شکست: خلاقانه فکر کردن یعنی رفتن راه‌های جدیدی که کسی تاکنون از آن استفاده نکرده است. بنابراین ریسک و احتمال شکست وجود دارد. تام واتسون موسس IBM می‌گوید: «سریع‌ترین راه برای موفقیت این است که احتمال شکست خود را دو برابر کنید. شکست شرط لازم موفقیت است.»
• استرس اجرا کردن ایده‌ها: تفکر خلاقانه نیاز به زمان زیادی دارد. اجرای ایده‌های جدید و ارزیابی آن‌ها استرس زیادی ایجاد می‌کند.
• ایجاد فرضیات: در تفکر خلاق، فرضیات مرسوم نقض می‌شوند و نیاز مبرمی برای ایجاد فرضیات جدید خارج از قاعده داریم. ایجاد فرضیات جدید توان فکری زیادی از فرد می‌گیرد، به همین دلیل در برخی از مواقع ترجیح می‌دهد به دنبال تفکر خلاق نرود.
• تمرکز بیش از حد به منطق: تفکر خلاقانه بر پایه اصول تحلیل ایجاد می‌شود و این موضوع می‌تواند تخیل، شهود و احساس را تحت تاثیر قرار بدهد. توجه بیش‌ازحد به روابط علت و معلولی، موجب کاهش خلاقیت هنری می‌شود.

چگونه تفکر خلاق را در خود پرورش دهیم؟

خلاقانه فکر کردن موضوعی نیست که به‌صورت ناگهانی در افراد ایجاد شود. برای تقویت تفکر خلاق باید:

• با کنجکاوی با مسائل برخورد کنید.
• ذهن باز (Open Mind) داشته باشید.
• مسیرهایی را بروید که تاکنون نرفته‌اید.
• تلاش کنید اوضاع را بهبود داده و مشکلی را برطرف کنید.
• مغز خود را تحریک کرده و متفاوت به مسائل نگاه کنید.
• دیگران (رقبا، افراد موفق، نمونه‌های خارجی و...) را رصد کنید و بررسی کنید که چه راهکارهایی برای حل مسائل مشابه با مشکلات شما، استفاده می‌کنند.
• به طوفان فکری و کار جمعی بپردازید. اجازه بدهید تمامی افراد مرتبط با موضوع درباره مسائل مختلف نظرات‌شان را ارائه کنند.

اهمیت رشد تفکر خلاقانه در تربیت نوجوانان

تفکر خلاق تنها برای کسب‌وکارهای تجاری یا تیم‌های نوآور مطرح نیست. نوجوانان نیز با تقویت تفکر خلاقانه در خود می‌توانند بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی و مسائلی که با آن مواجه می‌شوند را تحلیل کنند تا روابط خودشان با دوستان یا اعضای خانواده را بهبود دهند. جوانی که انتقادی فکر می‌کند، ایستا نیست و به دنبال رویکردهای جدیدی برای تقویت خوباوری و اعتمادبه‌نفس است، همچنین شانس بیشتری برای دستیابی به موفقیت در عرصه‌های علمی، ورزشی، مهارتی، تزکیه نفس و... خواهد داشت.

سخن پایانی

تفکر خلاق از مهارت‌های نرم کلیدی است که تسلط به آن کمک زیادی به افراد می‌کند تا با رویکرد متفاوتی با مسائل برخورد کرده و راهکارهای مبتکرانه ارائه دهند. بالاتر اشاره کردیم که مهارت تفکر خلاق اکتسابی است و نیازمند تمرین و تکرار برای تقویت و رشد است بنابراین شرکت در دوره های آموزشی کارگاهی بهترین موقعیت برای تقویت این مهارت مهم است و ما در آکادمی رواق افتخار داریم تا جامع ترین دوره مهارت های زندگی برای نوجوانان را به شما معرفی کنیم که تمامی مهارت های هشتگانه زندگی را پوشش داده است و به صورت کارگاهی و از طریق بازی این مهارت ها را با نوجوان تمرین می‌کند. اگر می‌خواهید به صورت اصولی تفکر خلاق را یاد بگیرید یا آن را در نوجوان خود پرورش دهید، پیشنهاد ما ثبت نام در آکادمی رواق است.